Literatuurlijst DONB
Agt, A.L.G.M. van en H.B.M. Essink, Inventarissen van archieven der kerkelijke instellingen te Beers, Boxmeer en Grave (Cuyk 1963).
Avonds, P., en Brokken, H., 'Heusden tussen Brabant en Holland (1317-1357). Analyse van een grensconflict', Varia Historica Brabantica IV (1975) 1-95.
Bavel, H. van, Regestenboek van het archief van de abdij van Berne 1134-1400 (Heeswijk 1984).
Bavel, B.J.P. van, Goederenverwerving en goederenbeheer van de abdij Mariënweerd (1129-1592) (Hilversum 1993).
Bavel, B.J.P. van, ‘Een verbeten jacht op valse oorkonden: de diplomatische studiën van Opperman en zijn school’, Madoc 7 (1993) 245-251.
Bergh, L.Ph.C. van den (ed.), zie OHZ
Bijsterveld, A.J.A., 'Dusela villa Taxandrie. Een drietal onopgemerkte oorkonden betreffende Duizel uit de elfde en de dertiende eeuw', Noordbrabants Historisch Jaarboek 13 (1996) 156-207.
Bijsterveld, A-J. A., 'De goederen van monsigneur saint Vinchien aan Maas en Waal. Het middeleeuwse 'Fernbezitz' van het Sint-Vincentiuskapittel te Zinnik (Henegouwen) in Velp en Dennenburg (Noord-Brabant) en Weurt (Gelderland)', Jaarboek voor Middeleeuwse Geschiedenis (1998) 27-72.
Böhmer, J.F., Regesta imperii, V. Jüngere Staufer 1198-1272. Die Regesten des Kaiserreichs unter Philipp, Otto IV, Friedrich II, Heinrich (VII), Conrad IV, Heinrich Raspe, Wilhelm und Richard. 1198-1272, bearb. von J. Ficker u. E. Winkelmann (Innsbruck 1881-1901).
Böhmer, J.F., Regesta imperii, V. Die Regesten des Kaiserreichs unter Philipp, Otto IV, Friedrich II, Heinrich (VII), Conrad IV, Heinrich Raspe, Wilhelm und Richard. 1198-1272, neu bearb. u.d. Nachl. J.F. Böhmer, neu hrsg. u. erg. v. J. Ficker (Innsbruck 1901).
Bouman, A.C. ,‘Over de oudste oorkonden der abdij Mariënweerd’, in: BVGO, 5e reeks, 7 (1920) 273-292.
Boven, M.G. van , 'Een onbekende oorkonde van 1222 betreffende Helmond', Brabants Heem 36 (1984) 2-14.
Braams, B.W., 'Verkenningen rond het oude Aalburg', Historische Reeks Land van Heusden en Altena 11 (2001) 1-39.
Braams, B.W., 'Nogmaals de wijknederzettingen bij Woudrichem', Historisch-geografisch tijdschrift 19 (2001) 82-93.
Brand, R. van den, 'Onbekend Horn-archief ontdekt (1108-1790)', Brabants Heem 36 (1984) 149-154.
Brand, R. van den, Sambeek, Zannebeke; Sambeeks verleden rond Kerk en Toren (Sambeek 1986).
Brandt, C.D.J., ‘Over de oudste oorkonden der abdij Mariënweerd’, in: BVGO, 7e reeks, 5 (1935) 223-232.
Brom, G., Bullarium Trajectense I (Den Haag 1891).
Brom, G. (ed.), Regesten van oorkonden betreffende het sticht Utrecht (694-1301). 2 dln. (Utrecht 1908) (Bijdragen voor een oorkondenboek van het sticht Utrecht).
Bijsterveld, A-J. A., 'De goederen van monigneur saint Vinchien aan Maas en Waal. Het middeleeuwse 'Fernbezitz' van het Sint-Vincentiuskapittel te Zinnik (Henegouwen) in Velp en Dennenburg (Noord-Brabant) en Weurt (Gelderland)', Jaarboek voor Middeleeuwse Geschiedenis (1998) 27-72.
Brokken, H.M. en W.M. Lindemann, Inventaris van het archief van de kommanderij van de Duitse Orde te Gemert, 1249-1795 (’s-Hertogenbosch 1977).
Burgers, J.W.J., 'Enkele nieuwe aanvullingen op het “Corpus-Gysseling”', Taal en tongval, tijdschrift voor dialectologie 45 (1993) 184-202.
Burgers, J.W.J., De paleografie van de documentaire bronnen in Holland en Zeeland in de dertiende eeuw, 3 dln. Schrift en schriftdragers in de Nederlanden in de Middeleeuwen. Paleografie, codicologie, diplomatiek I (Leuven 1995).
Burgers, J.W.J., 'Allinus, grafelijke kapelaan en Egmondse geschiedschrijver', in: G.N.M. Vis red., In het spoor van Egbert. Aartsbisschop Egbert van Trier, de bibliotheek en geschiedschrijving van het klooster Egmond (Hilversum 1997) 116-151 [met editie en vertaling van de door Allinus opgestelde tekst van de Egmondse Annalen].
Burgers, J.W.J., De Rijmkroniek van Holland en zijn auteurs. Historiografie in Holland door de Anonymus (1280-1282) en de grafelijke klerk Melis Stoke (begin veertiende eeuw). Hollandse studiën 35 (Hilversum 1999).
Burgers, J.W.J., Registers van de Hollandse grafelijkheid 1299-1345 (Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis Den Haag) Registers Hollandse grafelijkheid.
Burgers, J.W.J. en M. Mostert, ‘‘De manie overal vervalsingen te zien’. Oorkondenvervalsing in Egmond en Holland’, G.N.M. Vis red., Het klooster Egmond: hortus conclusus (Hilversum 2008) 103-123.
Butkens, F.C., Preuves des trophées de Brabant tirées des registres et archives de diverses églises, trésors de chartes, et bonnes histoires - - -; [publ.] par Ch. Butkens; [met afzonderlijke paginering toegevoegd aan:] Trophées tant sacrés que profanes du duché de Brabant; par F. Cristopre Butkens. Tome I: Contenant l'origine, succession et descendence des ducs et princes de ceste maison, aves leurs actions plus signalées, ensemble les généalogies de plusieurs ducs, princes, comtes, barons, seigneurs, et nobles, leurs vassals et subiects; avec les preuves servant à l'entière verification (Anvers 1641; [nouv éd.] A La Haye 1724); t. II (A La Haye 1724); Supplement, t. I-II (A La Haye 1726).
Camp, V. van, De oorkonden en de kanselarij van de graven van Henegouwen, Holland en Zeeland. Schriftelijke communicatie tijdens een personele unie: Henegouwen, 1280-1345. Schrift en schriftdragers in de Nederlanden in de Middeleeuwen. Paleografie, codicologie, diplomatiek 2 dln. (Hilversum 2011).
Camps, H.P.H., zie ONB
Camps, H.P.H., 'De stichtingsoorkonde van de Abdij Berne (1134); diplomatische aantekeningen', Analecta Praemonstratensia 59 (1983) 258-270; [tevens verschenen in:] Bernensia 20.
Cerutti, F.F.X., Hoofdstukken uit de Nederlandse rechtsgeschiedenis (Nijmegen 1972).
Coenen, J., Limburgsche oorkonden (Maaseik 1932-1942).
Coldeweij, A., 'Arnold van der Sluis, ridder, zijn afkomst en nageslacht (± 1245-1296)', in: De Nederlandsche Leeuw 84 (1967) kolom 361-378.
Coldeweij, J.A., De Heren van Kuyc 1096-1400. Bijdragen tot de geschiedenis van het Zuiden van Nederland L (Tilburg 1981).
Croenen, G., Familie en macht. De familie Berthout en de Brabantse adel (Leuven 2003).
Cunen, J., 'Charters van het H. Catharinagasthuis te Grave', Taxandria 47 (1940) 148-162.
Daris, J., Notices historiques sur les églises du diocèse de Liège X (Luik 1882).
Dijkhof, E.C., zie OHZ V
Diplomata Belgica. Les sources diplomatiques des Pays-Bas méridionaux aux Moyen Âge, Thérèse de Hemptinne, Jeroen Deploige, Jean-Louis Kupper et Walter Prevenier (dir.). Commission royale d’Histoire (Brussel vanaf 2015) www.diplomata-belgica.be.
DONB, zie Van Synghel, DONB
Douma, H., in: L.A.M. Goossens, Het leven van Elisabeth (ca. 1977-1978 Grave).
Enklaar, D. Th., Gemeene gronden in Noord-Brabant in de middeleeuwen. Oud-vaderlandse rechtsbronnen; Werken der Vereeniging tot uitgaaf der bronnen van het oud-vaderlands recht, 3e reeks, nr. 9 (Utrecht 1941).
Ernst, S.P., Histoire du Limbourg VI (Luik 1847).
Essink, H.B.M., De archieven van het Graafse Sint Catharina-gasthuis (Cuijk en Grave 1964).
Essink, H.B.M., Regesten van 13e en 14e eeuwse oorkonden die eigendom zijn van het St. Catharinagasthuis te Grave en die zich bevinden in de archiefbewaarplaats van dit gasthuis (getypte inventaris, Grave-Oldenzaal 1970).
Fremery, J., de, Cartularium der abdij Mariënweerd (Den Haag 1890).
Fremery, J. de, Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot het einde van het Hollandsche huis; Supplement ('s-Gravenhage 1901).
Frenken, A.M., Memoriaal der dorpen en parochies Gerwen, Nuenen en Nederwetten. Uitgave van het Provinciaal genootschap van kunsten en wetenschappen in Noord-Brabant ('s-Hertogenbosch 1948).
Fruin, R, Handboek der chronologie, voornamelijk van Nederland (Alphen aan den Rijn 1934).
Galesloot, L., Inventaire des archives de la cour féodale de Brabant. 2 dln. (Brussel 1870 – 1884).
Goetschalckx, P.J., 'De abdij van S.-Michiel te Antwerpen tijdens de XIIe eeuw', Bijdragen tot de geschiedenis bijzonderlijk van het aloude hertogdom Brabant 5 (1906) 297-361.
Goetschalckx, P.J. (ed.), Oorkondenboek der Witheerenabdij van S.-Michiels te Antwerpen I (Eekeren-Donk 1909).
Grauwels, J., m.m.v. M. van der Eycken, Regestenlijst van de oorkonden van de Benediktijnerabdij van Sint-Truiden (7 april 741-7 april 1360) (Brussel 1993).
Gysseling, M., Corpus van Middelnederlandse teksten (tot en met het jaar 1300): Reeks I. Ambtelijke bescheiden, I-2 (Den Haag 1977).
Haas, J.A.K., Chronologische lijst van de charters gedateerd voor 1301. Rijksarchief in Limburg 6 (Maastricht 1972).
Habets, J. (ed.), De archieven van het kapittel der hoogadellijke rijksabdij Thorn; I, Charters en andere bescheiden van 966 tot 1550 (['s-Gravenhage] 1889).
Hägermann, D., Studien zum Urkundenwesen Wilhelms von Holland. Ein Beitrag zur Geschichte der deutschen Königsurkunde im 13. Jahrhundert. (Archiv für Diplomatik, Schriftgeschichte, Siegel- und Wappenkunde Beiheft 2) (Keulen en Wenen 1977).
Hägermann, D., en Kruisheer, J.G., Diplomata regum et imperatorum Germaniae (Die Urkunden der Deutschen Könige und Kaiser). Die Urkunden Heinrich Raspes und Wilhelms von Holland. Bnd. 18-1 (Hannover 1989).
Heeringa, K., zie OSU
Hermans, C.R., Analytische opgave der gedrukte charters, diploma's, handvesten, plakaten, keuren - - -; betrekkelijk de provincie Noord-Braband, van het jaar 704 tot en met het jaar 1648. Provinciaal genootschap van kunsten en wetenschappen in Noord-Braband ('s Hertogenbosch 1844).
Hermans, C.R., Verzameling van charters en geschiedkundige bescheiden betrekkelijk het land van Ravestein. Provinciaal genootschap van kunsten en wetenschappen in Noord-Braband ('s Hertogenbosch 1850).
Hoevenaars, W., 'Varia', in: Archief voor de geschiedenis van het aartsbisdom Utrecht; bijdragen verzameld en uitgegeven op last en onder toezicht van Z.D.H. (zijne hoogw. excellentie) den (de) aartsbisschop (van Utrecht) 17 (1889) 180-199.
Hoevenaars, W., 'De proostdij Maarsbergen', Archief voor de geschiedenis van het aartsbisdom Utrecht; bijdragen verzameld en uitgegeven op last en onder toezicht van Z.D.H. (zijne hoogw. excellentie) den (de) aartsbisschop (van Utrecht), 18 (Utrecht 1890) 117-171.
d'Hoop, A., Inventaire général des Archives ecclésiastiques du Brabant, tome V: Etranger - Supplément général (Brussel 1930).
Hoven van Genderen, B. van den, 'Registers en rekeningen: een voorbeeld van middeleeuwse administratie en verschriftelijking', in: E.S.C. Erkelens-Buttinger (red.), De kerk en de Nederlanden. Archieven, instellingen, samenleving (Hilversum 1997) 168-188.
Jacobs, B.C.M., Justitie en politie in 's-Hertogenbosch voor 1629. De bestuursorganisatie van een Brabantse stad (Assen en Maastricht 1986).
Jaffé-Loewenfeld, zie Regesta pontificum
Kerkhof, J. en E. Gelevert, ‘Nos Ioannes... De oudste oorkonden betreffende Loon op Zand’, Jaarboek Straet & Vaert (1981) 31-51.
Ketner, F., 'Vestiging en ontwikkeling van het notariaat in Utrecht (1291-1341)', in: W. Jappe Alberts en F. Ketner, Nederrijnse studien XIII-XVe eeuw. Bijdragen van het Instituut voor de Middeleeuwse Geschiedenis 27 (Utrecht 1954) 83-116 .
Ketner, F., zie OSU III
Klaversma, T., 'De geslachten van Altena en Horne tot ca. 1300', Publications de la Societé Historique et Archéologique dans le Limbourg CXIV (1978) 7-61.
Knipping, R., Niederrheinische Archivalien in der Nationalbibliothek und dem Nationalarchiv zu Paris. Mitteilungen der K. Preussischen Archivverwaltung, heft B (Leipzig 1904).
Koch, A.C.F., zie OHZ I
Kohl, W. ed., Germania sacra. Neue Folge 37, 4. Bistum Münster 7. Die Diözese 4 (Berlijn 2004).
Korteweg, K.N., Rechtsbronnen van Woudrichem en het land van Altena. Werken der Vereeniging tot Uitgave der Bronnen van het Oude Vaderlandsche Recht, 3e reeks, nr. 14 (Utrecht 1948).
Kruisheer, J.G., De oorkonden en de kanselarij van de graven van Holland tot 1299. I ('s-Gravenhage en Haarlem 1971).
Kruisheer, J.G., zie OHZ II, III, IV
Lahaye, L., Inventaire analytique des chartes de la collégiale de Saint-Jean l'Évangéliste à Liège, I (Brussel 1921).
Laurent, R., Les sceaux des princes territoriaux Belges du Xe siècle à 1482. I-II (Brussel 1993).
Lijten, J.P.L., 'Nogmaals de oorkonde van 1222 betreffende Helmond', Brabants Heem 40 (1988) 120-124 [met reactie van M.W. van Boven, 124-125].
Mieris, F. van, Groot charterboek der graaven van Holland, van Zeeland en heeren van Vriesland, beginnende met de eerste en oudste brieven van die landstreeken, en eindigende met den doot van onze graavinne, vrouw Jacoba van Beijere – – –; 4 dln. (Leyden 1753-1756).
Muller, P.L., Regesta Hannonensia. Lijst van oorkonden betreffende Holland en Zeeland uit het tijdvak der regeering van het Henegouwse huis, 1299-1345, die in het charterboek van Van Mieris ontbreken (’s-Gravenhage 1881).
Muller-Bouman, zie OSU
Mynsbrugge, E. van der, 'Het testament van Lodewijk van Leefdaal', Bijdragen tot de Geschiedenis van het hertogdom Brabant 3 (1904) 111-116.
Obreen, H.G.A., ‘Onuitgegeven oorkonden betreffende de betrekkingen tusschen Holland en Brabant gedurende de dertiende eeuw’, Bijdragen en Mededelingen van het historisch Genootschap te Utrecht 24 (1913) 476-499.
Obreen, H., 'Onuitgegeven oorkonden betreffende de betrekkingen tusschen Holland en Brabant gedurende de XIIIde eeuw', Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap (gevestigd te Utrecht) 44 (1918) 476-499.
Obreen, H.G.A., Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot het einde van het Hollandsche huis (1299); 2e verb. en verm. uitgave ('s-Gravenhage 1937).
OGZ
Oorkondenboek der graafschappen Gelre en Zutfen tot op den slag van Woeringen, 5 juni 1288, [bewerkt] door L.A.J.W. Sloet ('s-Gravenhage 1872-1876).
OHZ
Oorkondenboek van Holland en Zeeland; eerste afdeeling, tot het einde van het Hollandsche huis, bewerkt door L.Ph.C. van den Bergh, 2 dln. ('s Gravenhage 1866 (1868)-1873).
Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, I: eind van de 7e eeuw tot 1222, [bewerkt] door A.C.F. Koch ('s-Gravenhage 1970) (= KOCH, OHZ I).
Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, II: 1222 tot 1256, [bewerkt] door J.G. Kruisheer (Assen en Maastricht 1986) (= Kruisheer, OHZ II).
Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, III: 1256 tot 1278, [bewerkt] door J.G. Kruisheer (Assen en Maastricht 1992) (= Kruisheer, OHZ III).
Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, IV: 1278 tot 1291, [bewerkt] door J.G. Kruisheer (Assen 1997) (= Kruisheer, OHZ IV).
Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, V: 1291 tot 1299, [bewerkt] door E.C. Dijkhof met medewerking van J.G. Kruisheer (Den Haag 2005) (= Dijkhof, OHZ V).
ONB
Oorkondenboek van Noord-Brabant tot 1312. I De Meierij van ’s-Hertogenbosch (met de heerlijkheid Gemert). H.P.H. Camps ed. (’s-Gravenhage 1979) (= Camps, ONB I).
Oorkondenboek van Noord-Brabant tot 1312. II. De heerlijkheden Breda en Bergen op Zoom. M. Dillo en G.A.M. Van Synghel m.m.v. E.T. van der Vlist (Den Haag 2000) (= Dillo-Van Synghel, ONB II).
Oppermann, O., ‘Bijdrage tot de kritiek der oudste oorkonden van de abdij Marienweerd’, in: BVGO, 7e reeks, VI (1935) 212 vlg.
OSU
OSU, S. Muller Fz., A.C. Bouman, K. Heeringa, [C.D.J. Brandt en] F. Ketner (ed.), Oorkondenboek van het sticht Utrecht tot 1301. 5 dln., 7 bnd. ( 's-Gravenhage 1920-1959).
Piot, Ch., Cartulaire de l'abbaye de Saint-Trond; publ. par [G.J.] Ch. Piot. t. I, Bruxelles 1870 (Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique; Commission royale d'histoire [collection in4o, 13]).
Post, R.R., Eigenkerken en bisschoppelijk gezag in het diocees Utrecht tot de XIIIe eeuw. Bijdragen van het Instituut voor Middeleeuwsche geschiedenis der Rijks-universiteit Utrecht XIII (Utrecht 1928).
Prims, F., ‘Documenten; Loon-op-Zand (N.B.)’, in: Bijdragen tot de geschiedenis bijzonderlijk van het oud hertogdom Brabant, IIIe reeks I (Antwerpen 1949) 69.
Ree-Scholtens, G.F. van der, De grensgebieden in het noordoosten van Brabant ca. 1200-1795: institutionele en juridische aspecten. Brabantse Rechtshistorische Reeks 6 (Assen en Maastricht 1993).
Regesta imperii, zie Böhmer, J.F.
Regesta pontificum Romanorum ab condita ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVII; ed. Philippus Jaffé, editionem 2am correctam et auctam auspiciis G. Wattenbach curaverunt S. Loewenfeld, F. Kaltenbrunner et P. Ewald, II (Leipzig 1888).
Schoolmeesters, E., 'Les régestes de Robert de Thourotte, prince-évêque de Liège', Bulletin de la Société d’Art en d’Histoire du diocèse de Liège 15 (1906) 1-126.
Schutgens, K., Inventaris der archieven van het klooster Sint-Elisabethsdal te Nunhem 1240-1797 (Maastricht 1979).
Sloet, OGZ, zie OGZ
Steurs, W., ‘La région entre Dommel et Peel (Brabant septentrional). Peuplement rural, géographie politique et création de villes, 1200-1400 environ’, Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis 60 (1982) 791-808.
'Het stichtingskroniekje van de abdij van Berne, ingeleid, uitgegeven en vertaald door H. van Rij', in: Egmond en Berne. Twee verhalende historische bronnen uit de middeleeuwen. Nederlandse historische bronnen VII (Leiden 1987) 87-143.
Synghel, G. van, 'Editie van de schepenoorkonden van 's-Hertogenbosch. Dertien oorkonden als supplement op het eerste deel van het Oorkondenboek van Noord-Brabant (1261-1311) in: D.P. Blok e.a. ed., Datum et actum. Opstellen aangeboden aan Jaap Kruisheer ter gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag. Publicaties van het Meertens Instituut 29 (Amsterdam 1998) 395-423.
Synghel, G. van, ‘Actum in camera scriptorum oppidi de Buscoducis’. De stedelijke secretarie van ’s-Hertogenbosch tot ca. 1450. Middeleeuwse studies en bronnen CI (Hilversum 2007).
Synghel, Geertrui van (ed.), DONB, zie www.donb.nl.
Thijssen, Chr., 'Nogmaals de heren van Heusden', Met gansen trou 50 (2000) 18-25.
Toorians, L., ‘Waar lag Loon op Zand in 1269?’, Straet en Vaert (2012) 150-164.
Velden, G.M. van der, Het patronaatsrecht over Bokhoven en het proces daarover te Brussel tussen de Prins van Robecq en de Abt van Berne, 1769-1770. Bijdragen tot de geschiedenis van het zuiden van Nederland 43 (Tilburg 1978).
Velden, G.M. (ed.) van der, Het oudste cijnsregister van de abdij van Berne uit 1376. ('s-Hertogenbosch 1982).
Venner, G.H.A., Inventaris van het archief van de familie De Heusch, later Van Scherpenzeel Heusch 1386-1895 (Maastricht 1989).
Venner, G., 'Zegels in het archief van de abdij Thorn', ”Opera omnia” III. Een verzameling historische en heemkundige opstellen (Thorn 2005) 11-49.
Verkooren, A., Inventaire des chartes et cartulaires des duchés de Brabant et de Limbourg et des pays d'Outre-Meuse: Deuxième partie, Cartulaires 1 (Brussel 1961).
Vermeulen, P.J., Inventaris van het archief der provincie Utrecht; oorspronkelijke charters der provincie en der vijf kapittelen, I, Van den vroegsten tijd tot en met het jaar 1300 (Utrecht 1877).
Vlist, E. van der, De oudste oorkonden van de stad Leiden; een paleografisch-diplomatische studie (Leiden 1988, ongepubliceerde doctoraalscriptie Leiden).
Wap, Jan-J.F., Geschiedenis van het land en der heeren van Cuyk (Utrecht 1858).
Wauters, A., Table chronologique des chartes et diplômes imprimés concernant l‘histoire de la Belgique. Publications de la Commission royale d’Histoire (Series I in 4) 16 vol. (Brussel 1866-1971) 11.
Willems, J.F., (ed.), Chronique en vers de Jean van Heelu, ou Relation de la bataille de Woeringen / Rymkroniek van Jan van Heelu betreffende den slag van Woeringen, van het jaer 1288 (Brussel 1836) (Collection de chroniques belges inédites; Commission Royale d'Histoire [collection in-4º, 1]).
Wolters, J., Notice historique sur l'ancien comté de Hornes; et sur les anciennes seigneuries de Weert, Wessem, Ghoor et Kessenich (Gent 1850).
Wolters, A., 'Necrologium van het klooster St. Elisabeths-dal in het voormalig graafschap Horne', Publications de la Societé Historique et Archéologique dans le Limbourg 17 (1880) 3-65.
