Universis Christi fidelibus ad quos presentes littere pervenerint Raso de Gauere, dominus de Lidekerke et de Breda, salutem et rei geste cognoscere veritatem.

Universitati vestre notum facimus ac testamur tenore presentium litterarum nostrarum quod licet viri religiosi ·· abbas et conventus monasterii Loci sancti Bernardi Cysterciensis ordinis, Cameracensis dyocesis, tam a nobis quam a predecessoribus nostris dominis quondam terre de Breda titulo iusto et legitimo acquisierint sive conquisierint omnia bona sua que de nobis tenent apud Halderberghe infra limites sive palos infra scriptos, cum omnibus commoditatibus, utilitatibus, libertatibus, iuribus et iusticiis inferioribus universis, perpetuis temporibus partim in purum allodium et partim in hereditatem perpetuam ab eisdem pacifice et quiete possidenda et habenda, et nichil nobis omnino iuris aut nostris successoribus reservaverimus nos aut predecessores nostri in bonis antedictis aut in bona ipsa nunc possidentibus seu in posterum possessuris, preter censum bonorum predictorum quem nobis dicti religiosi solvere tenentur annuatim et dominium alte iusticie nostre, si resplendeat in eisdem, de dominio tamen iusticie seu iurisdictionis religiosorum eorundem in bonis predictis dubitatum fuit a quibusdam in quantum videlicet se deberet extendere et de quibus casibus dicti religiosi possent iudicare ac usque ad quam summam pecunie ipsi emendas et forefactorum satisfactiones recipere teneantur et levare. Ideoque dicti religiosi nobis humiliter supplicarunt quatenus ipsis super hoc certam, distinctam et apertam declarationem per iudicium et sententiam hominum nostrorum feodalium terre nostre de Breda in publico iudicio faceremus, ut sic dictis religiosis et aliis quibuscunque fidelibus nunc existentibus et in posterum successuris certitudinaliter posset innotescere quid iurisdictionis et dominii ipsi in bonis suis predictis habere tenentur et quid iurisdictionis et dominii ad nos et ad successores nostros debeat pertinere.

Nos igitur tandem devicti precibus eorundem et ipsorum pacem et quietem in posterum pro posse nostro procurare volentes cupientesque de medio tollere omnem controversie materiam, que posset oriri postmodum inter ipsos et nos, successores ipsorum et successores nostros, homines nostros feodales apud Bredam convocavimus, Godefridum videlicet de Bergis, dapiferum nostrum, Sigebertum de Vluennout, Bernerum sive Beionem de Breda, Walterum dictum van den Houte, Iohannem filium Sigeberti antedicti et Antonium dictum de Oecle et plures alios fidedignos. Et ipsos in publico multis coram astantibus tam scabinis quam aliis fidedignis monuimus per fidelitatem sive fidem qua nobis tenebantur astricti, ut nobis super premissis iusticiis iudicarent veritatem et manifestarent per suam sententiam et iudicium quid ad religiosos predictos tum ratione litterarum quas habent de bonis predictis, tum ratione iuris quo a tempore acquisitionis dictorum bonorum usque ad tempus istud quo hec acta sunt usi fuisse, dinoscuntur et quid ad nos et heredes nostros ratione superioris dominii debeat de iure secundum consuetudinem et legem terre nostre de Breda pertinere. At illi unamiter exeuntes et maturum super hoc consilium habentes diligentique indagatione ac morosa deliberatione prehabita perspectisque litteris eorundem religiosorum, quas de dictis bonis habent et prescriptione iuris quod sibi ab antiquo prescripserunt, redierunt et unanimi consensu suam sententiam et suum iudicium protulerunt in hunc modum: videlicet quod dicti religiosi aut illi qui loco eorum fuerint constituti, tum ratione litterarum suarum quas habent de bonis predictis, tum ratione iuris quod sibi usu longissime temporis ut pretactum est prescripserunt, tenentur et imperpetuum tenebuntur habere in omnibus bonis suis predictis omnes iusticias, iurisdictiones et satisfactiones seu emendas usque ad summam sexaginta solidorum ascendentes et infra, ita quod ipsi tenentur et imperpetuum tenebuntur iudicare, cognoscere seu iudicium facere infra limites seu palos omnium bonorum suorum predictorum de omnibus excessibus, forefactis et iniuriis, quorum sive quarum satisfactiones et emende summa sexaginta solidorum ascendunt et infra, secundum sententiam et taxationem legis sive consuetudinis hominum nostrorum feodalium terre nostre de Breda, et omnes satisfactiones et emendas de predictis excessibus et iniuriis provenientes et usque ad predictam summam sexaginta solidorum se extendentes et infra, quantulacunque fuerit, recipere tenebuntur dicti religiosi et levare, contradictione cuiuslibet non obstante. Omnia vero forefacta, quorum satisfactiones dictam summam sexaginta solidorum transcendunt et excedunt, ad nostrum et successorum nostrorum iudicium spectabunt et inde satisfactiones et emendas tenebimur recipere et levare. Insuper dicti homines nostri feodales unanimiter iudicaverunt et sententiaverunt quod ad iurisdictionem et dominium dictorum religiosorum de iure pertinet: potestas et auctoritas in dictis bonis suis iudicem secularem ponendi unum vel plures quotquot voluerint et quantum temporis voluerint, scabinos etiam et iuratos instituendi et destituendi quando et ubi voluerint per quos hominibus nunc in bonis predictis commorantibus vel in posterum commoraturis fiat plenarie iusticie complementum, instituendi quoque et destituendi famulos, qui vulgariter pretere sive scuttere nuncupantur, leges etiam et iudicia, vulgariter kueren appellata, edendi, instituendi et faciendi observari recipiendique quod inde evenerit usque ad summam pretaxatam. Et ut breviter omnia constringamus, dicti homines nostri feodales iudicaverunt et sententiaverunt quod ad dictos religiosos de iure pertinent: omnes iusticie iurisdictiones qualescunque fuerint, que ut predictum est usque ad sexaginta solidorum se extendunt et infra, et est intelligendum semper quod et ipsos sexaginta solidos debent recipere et quicquid sub eisdem comprehenditur et quicquid ad ipsas iusticias sive iurisdictiones pertinet faciendum, instituendum, ordinandum, precipiendum, recipiendum et levandum, cum omnibus utilitatibus, commoditatibus, profectibus, proventibus et fructibus qui et que in dictis bonis ab extrinseco et intrinseco et de dictis bonis sub et supra, nunc et in posterum poterunt provenire; hoc semper excepto quod sicut dictum est omnia forefacta sexaginta solidos excedentia et satisfactiones eorum ad nostrum et successorum nostrorum iudicium et dominium pertinebunt. Si vero aliquis casus sive excessus in dictis bonis acciderit, qui ad dominium iustitie nostre spectaverit, dicti religiosi aut illi qui loco eorum fuerint constituti, poterunt ex parte nostra si voluerint absque omni dampno, gravamine vel lesura in personis suis vel in rebus et absque omni offensa vel animadversione nostri aut successorum nostrorum, adversum eos de dicto casu se tam diu intromittere, donec ad nostrum vel illius qui loco nostri fuerit constitutus, iudicium ipse casus fuerit plenarie devolutus.

Hanc igitur declaracionem iusticiarum premissarum per iudicium et sententiam hominum nostrorum feodalium premissorum, ut premissum est, factam ratam habentes et gratam, ipsam recognoscimus, iudicamus et sententiando pronuntiamus veram fore, iustam et legitimam et imposterum irretractabilem et irrevocabilem et ipsam promittimus et tenebimur tam nos quam successores nostri perpetuis temporibus inviolabiliter observare; mandantes et districte precipientes universis ballivis, scultetis et famulis nostris terre nostre de Breda, maxime autem dapifero nostro predicto, qui nunc est et omnibus successuris eidem, heredibusque et successoribus nostris universis, ut religiosos sepedictos tam in bonorum omnium premissorum tenore quam in iusticiarum premissarum omnium ad ipsa bona pertinentium prout superius sunt posite et declarate, perpetua, debita et pacifica possessione conservent nec contra dictos religiosos occasione bonorum predictorum aut iusticiarum premissarum ad bona ipsa pertinentium, aliquid attemptare presumant. Quod si quicquam ab aliquo merit attemptatum, decernimus et recognoscimus illud iniustum fore, indebitum et iniquum et contra veram sententiam et iustum iudicium hominum nostrorum feodalium terre nostre de Breda esse factum et presumptum. Et ideo promittimus pro nobis et nostris successoribus et tenebimur illud, quociens necesse merit et requisiti fuerimus, fideliter corrigere, reformare et ad statum pristinum et debitum revocare. Limites vero sive pali dictorum bonorum sunt isti: inchoant enim bona predicta ad quoddam obstaculum, vocatum vulgariter veken, situm super Nispennerediic, ubi nunc ingressus est ad bona predicta, et tendunt, circueundo hac et illac secundum quod fossatum ipsorum se extendit, usque ad quendam palum situm versus Kalfsdunc; et ab illo loco tendunt bona predicta, circueundo hac illacque secundum quod fossatum ipsorum se extendit, usque ad quendam alium palum situm versus Hesselake; et ab hinc tendunt bona predicta circueundo hac et illac secundum quod fossatum ipsorum se extendit, usque ad quendam palum situm prope Barlake; et ab hinc tendunt bona predicta, circueundo hac et illac secundum extensionem fossati ipsorum, usque ad quendam lacum, vocatum vulgariter Middelmere, et pertinet totus lacus ipse ad bona predicta; et a lacu predicto tendunt bona predicta per medium fluvii, qui vocatur Marka, circueundo hac et illac prout Marka se extendit, usque ad quendam alium lacum, qui vocatur Ouerstemere, qui et ipse lacus similiter pertinet totaliter ad bona predicta; et ab illo lacu tendunt bona predicta, circumeundo hac et illac usque ad quendam locum ubi nunc de novo fundata est quedam capella; et a predicto loco tendunt bona predicta, circumeundo parum usque ad quendam locum qui vocatur Spranghe; et exinde tendunt, circumeundo prout Spranga se extendit hac et illac, usque ad quendam lacum vocatum vulgariter Huelmere; et ab hinc reflectuntur supra palum primum situm super Nispennerediic.

In quorum omnium testimonium et memoriam sempiternam sigillum nostrum presentibus litteris est appensum, rogantes ad maiorem premissorum firmitatem predictos homines nostras feodales, quorum iudicio et sententia acta sunt omnia supradicta, videlicet Godefridum de Bergis, dapiferum nostrum, Sigebertum de Vluenout et lohannem filium eius, Beionem sive Bernerum de Breda et Arnoldum filium eius, Walterum dictum uten Houte, Wiricum de Vluenout et Antonium dictum de Oecle, de quibus omnibus duo, Arnoldus videlicet et Wiricus, superius non sunt positi, ut presentibus sigilla sua nobiscum apponant. Nos igitur Godefridus de Bergis, dapifer, Sigebertus de Vluenout, Iohannes filius eius, Beio seu Bernerus, Arnoldus filius eius, Walterus, Wiricus et Antonius, supradicti homines feodales domini de Breda, ad instantiam et peticionem ipsius domini nostri sigilla nostra presentibus litteris apponimus in signum veritatis et in testimonium omnium premissorum.

Datum anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo octavo, in die beati Nicholai episcopi et confessoris.

​Vertaald door Geertrui Van Synghel

Raas van Gavere, heer van Liedekerke en Breda, maakt bekend dat abt en convent van de Sint-Bernardsabdij, van de Cisterciënzerorde in het bisdom Kamerijk, zowel van hem als van zijn voorgangers, de heren van Breda, al hun goederen met de juiste titel en op wettige wijze hebben verworven die ze van hem houden te Halderberg tussen de hierna beschreven grenzen en palen, met alle gemakken, nut, vrijheden, rechten en lage gerechten, deels als vrij eigen goed en deels als eeuwig erfgoed om dit voor altijd vredig en rustig te bezitten. Noch Raas noch zijn voorgangers hebben zich in de eerder vermelde goederen of in de goederen die zij nu bezitten of in de toekomst zouden bezitten enig recht voorbehouden, behalve de cijns van de voornoemde goederen die de abdij jaarlijks aan Raas moet betalen en de hoge rechtspraak, die van hem is. Over de macht van het gerecht en de rechtspraak van de abdij in de genoemde goederen is twijfel ontstaan in hoeverre deze zich uitstrekt, over welke zaken de abdij kan oordelen en tot welke geldsom de abdij boetes en voldoening van misdaden mag ontvangen en heffen. Daarom heeft de abdij aan Raas gevraagd om hen hierover een zekere, precieze en openlijke verklaring te geven door het oordeel en vonnis van zijn leenmannen van het land van Breda in een openbare rechtszaak, opdat zo aan de abdij en aan alle andere huidige en toekomstige gelovigen met zekerheid zou kunnen worden bekend gemaakt welke rechtspraak en gerecht zij in de voornoemde goederen mogen hebben en welke rechtspraak en gerecht aan Raas en zijn opvolgers moet toebehoren.

Aangezien Raas in de toekomst de vrede en rust naar zijn vermogen wil bevorderen en elke aanleiding tot een controverse tussen hem en de abdij en hun beider opvolgers wil vermijden, heeft hij zijn leenmannen te Breda opgeroepen, namelijk Godfried van Bergen op Zoom, zijn drossaard, Zegebert van Ulvenhout, Berner of Baye van Breda, Wouter van den Houte, Jan, zoon van Zegebert van Ulvenhout en Anton van Oekel, en vele andere eerbiedwaardige mannen. En Raas heeft in het openbaar in het bijzijn van velen, zowel schepenen als andere eerbiedwaardige mannen, gemaand, omwille van de trouw die zij hem moeten verlenen, om over de voornoemde gerechten de waarheid te oordelen en openbaar te maken door hun vonnis en oordeel wat aan de abdij toebehoorde, krachtens de oorkonden die zij over de voornoemde goederen hebben en krachtens het recht vanaf het moment waarop ze de genoemde goederen hebben verworven tot nu. Ook moeten zij oordelen en openbaar maken wat aan Raas en zijn erfgenamen rechtens moet toekomen krachtens zijn hogere rechtsmacht volgens de gewoonte en wet van het land van Breda. Zij zijn weggegaan en hebben hierover rijp beraad gehouden, zorgvuldig onderzoek gedaan, toegewijd overleg gehouden en de oorkonden van de abdij, die zij over deze goederen heeft en waarin het voorgeschreven recht van oudsher beschreven staat, nauwkeurig onderzocht. Zij zijn teruggekeerd en hebben unaniem hun vonnis en oordeel op de volgende wijze naar voren gebracht: de abdij of haar plaatsvervangers zullen, zowel krachtens de oorkonden die zij over deze goederen hebben als krachtens het recht dat van oudsher gebruikelijk is, gehouden zijn en in de toekomst gehouden zijn in al haar goederen het volgende te hebben: alle gerechten, rechtspraak en voldoening of boeten tot een som van zestig schelling en minder, op deze wijze dat de abdij nu en in de toekomst gehouden is te oordelen, onderzoeken en een oordeel te vellen binnen de grenzen en palen van al haar voornoemde goederen over alle overtredingen, misdaden en onrechtmatigheden, waarvoor de boeten of voldoening zestig schelling en minder is, volgens het vonnis en de taxatie van de wet of gewoonte van Raas´ leenmannen van het land van Breda. Alle voldoeningen en boeten die voortvloeien uit de voorgaande overtredingen en onrechtmatigheden tot zestig schelling en minder, hoe weinig het ook zou zijn, moet de abdij ontvangen en heffen, niettegenstaande de tegenspraak van om het even wie. Alle misdaden echter, waarvan de voldoening meer dan zestig schelling zal zijn, zullen behoren tot het oordeel van Raas en zijn opvolgers en daarom zal hij de voldoening en boeten moeten ontvangen en heffen. Bovendien hebben de leenmannen van Raas unaniem geoordeeld en gevonnist wat tot de rechtspraak en macht van de abdij rechtens toebehoort, namelijk de macht en bevoegdheid om in haar genoemde goederen een wereldlijke rechter aan te stellen of meerdere, zoveel en zo vaak ze zou willen, om daar schepenen en gezworenen te plaatsen en af te zetten wanneer en waar ze wil, waardoor voor degenen die nu in de voornoemde goederen verblijven of in de toekomst zullen blijven, volledige rechtspraak zal plaatvinden. Ook mag de abdij dienaren aanstellen en afzetten, die in de volkstaal ‘pretere’ of ‘scuttere’ worden genoemd, en ook wetten en oordelen, in de volkstaal ‘keuren’ genoemd, opstellen en doen in acht nemen en ontvangen wat daarvan zou komen tot het vastgestelde bedrag. En om alles kort samen te vatten, hebben de leenmannen van Raas geoordeeld en gevonnist wat de abdij rechtens toekomt: alle rechtsoordelen, hoeveel het er ook zijn, die zoals gezegd tot zestig schellling en minder gaan; en dit moeten ze altijd ontvangen en al wat hierover begrepen is en behoort gedaan, ingesteld, bepaald, uitgevoerd, geheven en ontvangen te worden voor die gerechten en uitspraken, met alle nut, gemakken, voordelen, inkomsten en vruchten die in de genoemde goederen van buiten en van binnen, onder en boven, nu en in de toekomst zullen komen; met uitzondering, zoals gezegd, van de misdaden die het bedrag van zestig schelling overschrijden en de voldoening die aan het oordeel en gerecht van Raas en zijn opvolgers toebehoort. Indien echter iemand een zaak of overtreding in de genoemde goederen zou overkomen die tot de rechtspraak van Raas behoort, dan zal de abdij of haar plaatsvervanger namens Raas, indien ze het zou willen, zonder enige schade, ongemak of letsel in haar personen of zaken en zonder benadeling of terechtwijzing van Raas of zijn opvolgers, zich inlaten met de genoemde zaak totdat deze zaak volledig in handen zou gekomen zijn van Raas of zijn plaatsvervanger.

Raas ratificeert deze verklaring over de rechtsmacht door het oordeel en het vonnis van zijn leenmannen, zoals vermeld is, keurt deze goed en erkent ze, oordeelt en verklaart dat het de juiste, rechtvaardige, wettige, in de toekomst niet terug te trekken en onherroepelijke manier is om te vonnissen en dat hij en zijn erfgenamen dit eeuwig ongeschonden in acht zullen nemen. Hij beveelt nadrukkelijk aan al zijn baljuws, schouten en dienaren van het land van Breda, het meest aan zijn huidige drossaard en diens opvolgers, al zijn erfgenamen en opvolgers, dat zij de abdij zowel in hun eerder vermelde goederen als in hun gerechten die tot die goederen behoren, zoals boven vermeld en uitgesproken, in het eeuwig, verschuldigd en vredig bezit zullen houden en niets tegen de abdij zullen durven te ondernemen inzake die goederen of gerechten. Indien een of ander door een ander is aangeklaagd, dan bepaalt en erkent Raas dat dit onterecht, onverdiend en ongerechtigd zou zijn en tegen een echt vonnis en juist oordeel van zijn leenmannen van het land van Breda is gedaan en als waar aangenomen. En daarom belooft Raas voor hem en zijn opvolgers en is hij gehouden, telkens als het nodig is en het hem wordt gevraagd, dat trouw te corrigeren, hervormen en tot de vorige en verschuldigde staat herroepen. De grenzen en palen van de genoemde goederen zijn als volgt: de genoemde goederen beginnen bij een zeker obstakel, in de volkstaal ‘veken’ geheten, gelegen boven de Nisperendijk, waar nu de toegang tot die goederen is, en ze strekken, aan deze kant en daar rondgaand zoals de abdijgracht zich uitstrekt, tot aan een paal gelegen richting Kalsdonk; en vanaf die plaats strekken de goederen, aan deze kant en daar rondgaand zoals hun gracht zich uitstrekt, tot aan een paal richting de Hesselake; en van hier strekken de goederen, aan deze kant en daar rondgaand zoals hun gracht zich uitstrekt, tot aan een paal bij de Barlake; en van hier strekken de goederen, aan deze kant en daar rondgaand zoals de uitbreiding van hun gracht, tot aan een meer, in de volksmond het Middelmeer genoemd, en het gehele meer behoort tot deze goederen; en vanaf het Middelmeer strekken de goederen door het midden van de stroom, die de Mark wordt genoemd, aan deze kant en daar rondgaand zoals de Mark zich uitstrekt, tot aan een andere stroom, die Overste Overmeer wordt genoemd, die ook geheel tot de goederen behoort; en vanaf het Overste Overmeer strekken de goederen, aan deze kant en daar rondgaand tot een plaats waar nu opnieuw een kapel is gebouwd; en van die plaats strekken de goederen, een beetje rondgaand tot aan een plaats die Sprange heet; en vandaar strekken de goederen, rondgaand zoals Sprange zich hier en daar uitstrekt tot een meer dat in de volkstaal het Heulmeer wordt genoemd; en van hier keren ze weer terug naar de eerste paal boven de Nisperendijk.

Raas bezegelt, en vraagt ter meerdere zekerheid om medebezegeling aan zijn leenmannen, wiens oordeel en vonnis over alle voorgaande zaken is gedaan, namelijk aan Godfried van Bergen op Zoom, drossaard van Raas, Zegebert van Ulvenhout en Jan, zijn zoon, Baye of Berner van Breda en Arnoud, zijn zoon, Wouter van den Houte, Winrik van Ulvenhout en Anton van Oekel, van wie er twee personen, namelijk Arnoud en Winrik, niet bij het bovenstaande aanwezig waren.

Godfried van Bergen op Zoom, drossaard van Raas, Zegebert van Ulvenhout, Jan, zijn zoon, Baye of Berner, Arnoud, zijn zoon, Wouter, Winrik en Anton, leenmannen van de heer van Breda, hebben medebezegeld.

Gegeven in 1298.